Τι είναι η θεωρία σχημάτων;

 

    Η Θεραπεία Σχημάτων ή αλλιώς Schema Therapy αποτελεί μία από τις πολλές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Είναι μια συστηματική και ολοκληρωμένη θεραπεία η οποία έχει τις ρίζες της στην Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική προσέγγιση, γνωστή και ως CBT (Cognitive Behavioral Therapy), η οποία αναπτύχθηκε από τον Jeffrey Young και τους συνεργάτες του το 1990. Ο πρωταρχικός της σκοπός ήταν η υποστήριξη θεραπευόμενων με χρόνιες διαταραχές αλλά και με σημαντικά προβλήματα στην έκφραση του συναισθήματος και της συμπεριφοράς.

    Η θεωρία σχημάτων αποτελεί μία επέκταση της παραδοσιακής Γνωσιακής-Συμπεριφοριστικής Θεραπείας χρησιμοποιώντας πολλά στοιχεία και από διαφορετικές προσεγγίσεις, όπως:

• η Θεωρία της Προσκόλλησης

• η Θεωρία των Αντικειμενότροπων σχέσεων

• η Θεραπεία Gestalt

• η Θεωρία του Δεσμού κ.α.

 

    Η ανάγκη για την ανάπτυξη της προσέγγισης αυτής αναδύθηκε από το γεγονός ότι παρατηρήθηκε οτι η κλασική Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία δεν ήταν αποτελεσματική σε ένα σύνολο θεραπευόμενων με κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά όπως: η δυσκολία συμμόρφωσης με τη θεραπεία, η απροθυμία να ακολουθήσουν το θεραπευτικό πλάνο, η δυσκολία συμμετοχής σε διαδραστικές ασκήσεις ή εργασίες για το σπίτι καθώς και τα προβλήματα στην ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης και συνεργασίας με τον θεραπευτή. Συνήθως τα αιτήματα των ατόμων αυτών είναι σύνθετα και όχι πάντα σαφή, καθώς τις περισσότερες φορές το πρόβλημά τους αφορά μια διάχυτη δυσφορία, που καλύπτει όλους τους σημαντικούς τομείς της ζωής τους. Ακόμα, εμφανίζουν πολλές δυσκολίες στην επαφή με το συναίσθημά τους, το οποίο τους εμποδίζει να αντιληφθούν την αιτία του προβλήματος, γεγονός που τους οδηγεί σε επαναλαμβανόμενα μοτίβα συμπεριφοράς.

   Η Θεραπεία Σχημάτων από το 1990 ως σήμερα, έχει εξελιχθεί και συνεχίζει να εξελίσσεται, σε ένα ολοκληρωμένο, εμπειρικά τεκμηριωμένο μοντέλο θεραπευτικής προσέγγισης. Η εφαρμογή της πια έχει επεκταθεί σε ομάδες, ζευγάρια, παιδιά και εφήβους, αλλά κυρίως και στον τομέα της πρόληψης.

 

 

    Ποιές είναι οι βασικές Έννοιες;

​

1. Η έννοια του Σχήματος (Schema)

2. Η έννοια των δυσπροσαρμοστικών στρατηγικών αντιμετώπισης (Coping Styles)

3. Η έννοια του τρόπου λειτουργίας (Mode)

 

​

    Σχήμα (Schema)

​

   Το σχήμα, σύμφωνα με τον Young (1990) αποτελούν δομές (συναισθήματα και σκέψεις) που συνήθως δημιουργούνται στην παιδική ηλικία και είναι αποτέλεσμα των πρώιμων εμπεριώ του ατόμου κατα την διάρκεια της ζωής του. Κάποια από τα σχήματα αυτά, ως αποτέλεσμα τραυματικών εμπειριών καταλήγουν να παίρνουν μία δυσλειτουργική μορφή και τα παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην συμπεριφορά του ενήλικου ατόμου. Τα σχήματα αυτά τα ονομάζουμε Πρώιμα Δυσλειτουργικά Σχήματα και αποτελούν τον πυρήνα των περισσότερων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ενήλικες. Τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα αποτελούν μοτίβα συμπεριφορών που περιλαμβάνουν συναισθήματα, αναμνήσεις, σωματικές αισθήσεις αλλά και σκέψεις που πυροδοτούνται και οδηγούν σε ίδιες συμπεριφορές ξανά και ξανά. Όσο ο χρόνος περνάει τα σχήματα αυτά που πλέον είναι μέρος της ταυτότητας του ατόμου, το κάνουν δυσλειτουργικό καθώς καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο σκέφτεται, νιώθει δρα και σχετίζεται με τους γύρω του. Μέχρι στιγμής έχουν παρατηρηθεί 18 διαφορετικά σχήματα, ενώ συνεχίζουν να προστίθενται και άλλα στην λίστα.

 

 

    Στρατηγικές Αντιμετώπισης
 

    Οι στρατηγικές αντιμετώπισης έχουν τις ρίζες τους στην ψυχοδυναμική έννοια των μηχανισμών άμυνας και μπορούμε να τις χωρίσουμε σε τρεις κατηγορίες, οι οποίες αντιστοιχούν στις τρεις  αντιδράσεις του ατόμου στο στρες: φυγή, πάλη ή πάγωμα. Στην

1.  Φυγή: εδώ έχουμε συμπεριφορές αποφυγής. όταν το άτομο κάνει ο,τι μπορεί ώστε το δυσλειτουργικό του σχήμα(-ατα) να μην πυροδοτηθεί. Επομένως,  είτε αποφεύγοντας καταστάσεις που θα το πυροδοτήσουν, είτε οδυνηρά συναισθήματα που το συνοδεύουν. Ως αποφευκτική συμπεριφορά ορίζουμε την συναισθηματική αποστασιοποίηση (επιπεδωμένο συναίσθημα), την χρήση ουσιών, την αποφυγή σχέσεων εγγύτητας.

2. Πάλη: εδώ εντάσσεται η στρατηγική της υπεραναπλήρωσης όταν το άτομο δρα σκέφτεται και νιώθει σε συνθήκες εντελώς αντίθετες με το περιεχόμενο του κυρίαρχου σχήματος. Χαρακτηριστικό αυτής της στρατηγικής είναι συμπεριφορές ακραίες και εντελώς αντίθετες τους συναισθήματος του ατόμου.

3. Πάγωμα: εδώ βρίσκουμε όλες τις συμπεριφορές που δηλώνουν παραίτηση, παράδοση στο ενεργοποιημένο σχήμα το οποίο επικρατεί και αυτοματοποιημένα πια το άτομο φέρεται,σκέφτεται και νιώθει όπως εκείνο προστάζει.

 

 

    Τρόπος λειτουργίας

​

    Συνοπτικά, το σύνολο των παραπάνω βασικών εννοιών που αναλύσαμε, αποτελούν τον τρόπο λειτουργίας του ατόμου. Με άλλα λόγια, τα σχήματα που μας αντιπροσωπεύουν μαζί με τις συνήθης στρατηγικές αντιμετώπισης αυτών, μπλέκονται και δημιουργούν έναν μοναδικό “χάρτη” λειτουργίας τους καθενός μας ξεχωριστά ο οποίος αποτελείται από σκέψεις, συναισθήματα και δράσεις του ατόμου σε μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή.  Η δημιουργία και χρήση του όρου αυτού έχει τις ρίζες της στην ανάγκη αντιμετώπισης συχνών προβλημάτων κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, δηλαδή τη χρήση της σε περιπτώσεις ¨δύσκολων¨ θεραπευόμενων, οι οποίοι διακατέχονται από ένα πλήθος σχημάτων, που οδηγούν κάθε φορά σε διαφορετικές στρατηγικές αντιμετώπισης. Τέλος, κάποιοι θεραπευόμενοι χρησιμοποιούν σχεδόν εξολοκλήρου στρατηγικές αποφυγής ή υπεραναπλήρωσης οι οποίες δημιουργούν χάσμα στην θεραπευτική σχέση και κάνουν σχεδόν αδύνατη την δημιουργία θεραπευτικής συμμαχίας. Σύμφωνα με την Θεραπεία Σχημάτων, οι τρόποι αντιμετώπισης μπορούν να χωριστούν σε 4 υποκατηγορίες (γονεικοί τρόποι, τρόποι παιδιού, δυσπροσαρμοστικοί τρόποι και τρόποι του υγιούς ενήλικα) οι οποίοι, όπως είναι φανερό έχουν τις ρίζες στους μηχανισμούς μίμησεις κατά την ανάπτυξη του παιδιού.

 

    Στόχος της Θεραπείας Σχημάτων είναι η παρατήρηση των επικατέστερων σχημάτων στο άτομο, η αναγνώριση των συναισθημάτων που αυτά πυροδοτούν αλλά και των στρατηγικών αντιμετώπισης αυτών. Το δεύτερο βήμα έρχεται με την αποδοχή της ύπαρξης αυτών (αποδοχή δίχως κρίση). Ενώ η θεραπεία φτάνει στο τέλο της επιτυγχάνοντας την ενδυνάμωση και επικράτηση των τρόπων λειτουργίας του υγιούς ενήλικα ώστε το άτομο να ξεφύγει από την αυτόματη αντίδραση στα σχήματά του και να πάρει πίσω τον έλεγχο στην ζωή του.

 

 

    Η Θεραπεία Σχημάτων θεωρείται αποτελεσματική θεραπεία για ένα πλήθος καταστάσεων, όπως είναι οι Χρόνιες Συναισθηματικές Δυσκολίες, Διαταραχές Προσωπικότητας, Χρόνια Κατάθλιψη, Χρόνιο Γενικευμένο Άγχος, Προβλήματα Ζεύγους, Τελειομανία κ.α.

 

​

    Διάρκεια Θεραπείας Σχημάτων:

​

    Η θεραπεία Σχημάτων αποτελεί μία μέσης ή μακράς διάρκειας θεραπευτική παρέμβαση χωρίς όμως να χαρακτηρίζεται ανοιχτού τέλους. Φυσικά αυτό πάντα εξαρτάται από τον ίδιο τον θεραπευόμενο και τα αιτήματά του. Συνήθως οι χρόνοι κυμαίνονται από ένα έως τρία έτη με συχνότητα συνεδριών μία ή δύο φορές εβδομαδιαίως.

                               

       Καναλουπίτη Φωτεινή
       Κλινική Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια